Οι άμεσες αντιδράσεις οφείλονται στην ανοσολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού (ονομάζεται IgE αντίδραση) σε συστατικά που ονομάζονται τροφικά αλλεργιογόνα. Οποιοδήποτε τρόφιμο μπορεί να συμπεριφερθεί ως αλλεργιογόνο όμως τα παιδιά συχνότερα είναι αλλεργικά στο αγελαδινό γάλα, το αυγό, τα όσπρια, τα σιτηρά, το ψάρι και τους ξηρούς καρπούς. Οι ενήλικες συχνότερα είναι αλλεργικοί στα καρκινοειδή (γαρίδες, καραβίδες κ.λπ.) και τα ψάρια, τους ξηρούς καρπούς, φρούτα όπως το ροδάκινο, το ακτινίδιο, το σταφύλι κ.ά. Έχει φανεί ότι η επεξεργασία των τροφίμων (μαγείρεμα, κονσερβοποίηση κ.ά.) μειώνει στις περισσότερες περιπτώσεις την αλλεργιογονικότητα των τροφών κάτι που τα τελευταία χρόνια πρέπει να χρησιμοποιείται θεραπευτικά για την αύξηση των πιθανοτήτων να ξεπεραστεί η αλλεργία.

Τα συμπτώματα που προκαλούνται σε μια άμεσου τύπου τροφική αντίδραση είναι συνήθως δερματικά όπως κνίδωση (πομφοί/καντήλες, φαγούρα) ή και οίδημα στα χείλη και τα βλέφαρα που ονομάζεται αγγειοοίδημα. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει φαγούρα μέσα στο στόμα που υποχωρεί σχετικά εύκολα – πρόκειται για το ήπιο στοματοφαρυγγικό σύνδρομο (oral allergy syndrome). Αν ωστόσο συνυπάρχουν συμπτώματα από το αναπνευστικό (όπως βήχας, σφύριγμα, δύσπνοια ή ρινική καταρροή), από το γαστρεντερικό (συνήθως έμετος) ή το κυκλοφορικό σύστημα (ζάλη, υπόταση ή λιποθυμία) τότε πρόκειται για αναφυλακτική αντίδραση που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Ο ασθενής στην περίπτωση αυτή λαμβάνει γραπτά αναλυτικό πλάνο αποφυγής του ή των υπεύθυνων τροφίμων, με οδηγίες αποφυγής του τροφίμου σε «κρυμμένες» θέσεις, αποφυγή συνπαραγόντων που μπορεί να προκαλέσουν αντίδραση (όπως μια ίωση, η άσκηση, η περίοδος στα κορίτσια και τις γυναίκες κ.ά.) και αντιμετώπισης της απευκτέας αλλά πάντα πιθανής περίπτωσης επανέκθεσης στο αλλεργιογόνο και νέας αναφυλακτικής αντίδρασης. Ειδικά για τα παιδιά μικρής ηλικίας χρειάζεται εκπαίδευση όλων των συγγενών ή ατόμων που τα επιμελλούνται ώστε να ελαχιστοποιούνται κατά το δυνατόν οι κίνδυνοι.

Η διάγνωση στηρίζεται στο ιστορικό – όσο πιο σαφές είναι αυτό τόσο πιο εύκολη γίνεται. Θα πρέπει τα συμπτώματα να ακολουθούν την κατανάλωση της τροφής άμεσα ή το πολύ τις επόμενες μία με δύο ώρες. Αν όχι, η διάγνωση άμεσης αντίδρασης τίθεται σε αμφιβολία και θα πρέπει να αναζητούνται άλλα, ενδεχομένως μη αλλεργικά αίτια. Κατόπιν, πολύ μεγάλης αξίας είναι οι διαγνωστικές εξετάσεις που περιλαμβάνουν κυρίως τα δερματικά τεστ νυγμού (skin prick tests) και τον αιματολογικό έλεγχο (γνωστό ως RAST ή CAP). Οι ασθενείς θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι εξετάσεις αυτές έχουν περιορισμούς, αναδεικνύουν τη μία όψη του νομίσματος και έχουν σε αρκετές περιπτώσεις ψευδώς θετικά ή και αρνητικά αποτελέσματα. Γι’αυτό γίνονται μόνο επί τη βάσει συμβατού ιστορικού και αξιολογούνται με βάση αυτό. Είναι λάθος ένας ασθενής να βαφτίζεται αλλεργικός και να καταφεύγει σε δίαιτες αποκλεισμού τροφίμων μόνο μετά από διαγνωστικό έλεγχο. Αποτέλεσμα αυτού επιπλέον είναι ότι προληπτικές εξετάσεις γίνονται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και αξιολογούνται μόνο από ειδικό αλλεργιολόγο. Αποτέλεσμα των παραπάνω περιορισμών είναι ότι, σε πολλές περιπτώσεις, η διάγνωση τίθεται μόνο μετά από την οριστική δοκιμασία της τροφικής πρόκλησης κατά την οποία χορηγείται το ύποπτο τρόφιμο, υπό ιατρική παρακολούθηση.

Η πρόγνωση της τροφικής αλλεργίας άμεσου τύπου εξαρτάται από το υπεύθυνο τρόφιμο, την ηλικία του ασθενούς και πολλούς άλλους παράγοντες. Γενικά τα παιδιά ξεπερνάνε ευκολότερα τις αλλεργίες τους (ανοχή) ειδικά αν πρόκειται για αλλεργία στο γάλα αγελάδας, το αυγό και τα σιτηρά. Στους ενήλικες το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιο πολύ «κλειδωμένο» στην αλλεργική κατεύθυνση και η επαγωγή ανοχής είναι δυσκολότερη. Η χρήση διαγνωστικών εξετάσεων μεγάλης ακρίβειας (αιματολογικός έλεγχος με ανασυνδιασμένα αλλεργιογόνα) τα τελευταία χρόνια μπορεί να δώσει εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες σχετικά και με την πρόγνωση και την αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας.  Ο ρόλος του ιατρού είναι σημαντικότατος στην αύξηση των πιθανοτήτων ανοχής καθώς χρησιμοποιεί όλα τα «όπλα» που του παρέχει η σύγχρονη ιατρική έρευνα και πρακτική.